A industria química é un dos sectores que máis contribúe al benestar social
coa fabricación dos seus produtos.

Estes produtos químicos, algúns deles de natureza perigosa (poden ser inflamables, corrosivos ou tóxicos), son transformados, manipulados ou almacenados en instalacións industriais que ofrecen a máxima seguridade.

Unha sociedade moderna e tecnolóxicamente avanzada, sería impensable sen os materiais e sustancias que produce a industria química, produtos tan básicos como:

1. Combustible
2. Medicamentos
3. Fibras acrílicas
4. Papel
5. Pinturas
6. Gas butano
7. Xabón, deterxentes
8. Plástico
9. Caucho
10. Colorantes

Moitos deles intrinsecamente perigosos como os líquidos combustibles ou os gases, manexámolos a diario, apreciamos as súas vantaxes e asumimos o risco que leva a súa manipulación. Ninguén enche o depósito de gasolina pensando que o seu coche pode arder.

Outros, aparentemente inocuos, foron producidos a partir de sustancias moi perigosas, ata tóxicas, como ocorre con algunhas moléculas de plásticos de gran consumo.

Xa que logo, toda actividade industrial, artesanal, comercial, etc. que faga uso destes produtos terá asociados os riscos propios das sustancias coas que opera. A industria química, que adoita procesar ou almacenar produtos perigosos en grandes cantidades, presenta tamén estes riscos.

A SEGURIDADE NA INDUSTRIA QUÍMICA

A industria química garante a máxima seguridade a través de prácticas rigorosas:

• de Prevención, que reduce a probabilidade de que ocorran accidentes;
• de Protección, incorporando os medios máis modernos para actuar en caso
  de sinistro;
• e de Planificación, dotándose de Plans de Emerxencia que organizan a actuación rápida, eficaz e coordinada de todos os recursos dispoñibles.

Ademais, cabe distinguir ata tres niveis de control na aplicación de ditas medidas de seguridade:

• Por unha banda a propia industria é a primeira interesada en non ter accidentes, velando pola aplicación estrita das medidas de seguridade que lle afectan. Para iso dedica cuantiosos investimentos a recursos humanos (xefes e técnicos de seguridade) e a instalacións e equipos de protección. Analizado desde un punto de vista estritamente mercantil, un accidente, aínda sen consecuencias para o exterior, supón paradas da produción, dano ás instalacións, atrasos nos pedidos, perda de imaxe, hipotéticas baixas laborais, etc. En definitiva cuantiosas perdas económicas que unha empresa competitiva e moderna non pode permitirse.

• Doutra banda está a presión dos organismos competentes da administración (traballo, industria, protección civil, medio ambiente), que mediante o seu labor de inspección e control garanten a aplicación duns estándares de seguridade homologables aos de calquera país europeo.

• Finalmente hai que considerar a presión exercida por diferentes colectivos sociais, culturais, sectoriais, etc., que determinan, a medio prazo, a aparición no marco legal de regulamentos cada vez máis estritos en relación aos temas de seguridade e protección ambiental.

ONDE SE ATOPA O RISCO?

Nas instalacións químicas o risco atópase principalmente en:

• Instalacións de proceso. Nelas prodúcense as transformacións ou reaccións base da actividade. Normalmente, no proceso non están involucradas grandes cantidades de sustancias, sendo o perigo máis interno (industria) que externo (poboación). No entanto, o desencadeamento de reaccións incontroladas, ou outros sucesos que dean lugar a incendios ou explosións poden afectar ás zonas onde están almacenadas as sustancias e producir accidentes maiores.

• Instalacións de almacenamento. As zonas onde se almacenan as sustancias químicas son as que presentan o risco máis grande en caso de fuga, por conter grandes cantidades de sustancia.

• Conducións. Existen determinadas sustancias que se transportan superficial ou subterráneamente desde as empresas subministradoras ata as instalacións clientes mediante conducións como gasodutos ou oleodutos. Poden ser orixe de accidentes por fugas.

QUÉ PODE OCORRER EN CASO DE ACCIDENTE?

Unha sustancia considérase perigosa cando saíu do seu estado de confinamento onde está baixo control, xa que os posibles efectos da propia sustancia ou os procesos que se están levando a cabo poden ser prexudiciais para o home e o medio ambiente. Basicamente, pode pasar:

• Unha explosión: é a liberación brusca e violenta de certa cantidade de enerxía debido a unha transformación física ou química moi rápida. Neste caso, as fiestras das casas pódense romper e pódense proxectar fragmentos a gran velocidade, co risco de que causen danos.
• Unha fuga de gas: vén dada polo escape dun gas ou un líquido dun recipiente. A sustancia pode ser perigosa (inflamable, corrosiva ou tóxica) e, segundo a súa concentración, podería comportar un risco para a saúde.
• Un incendio: Provocado pola combustión de grandes cantidades de produto pode comportar queimaduras por radiación térmica ou molestias por mor dos fumes.
• Un derrame de sustancias contaminantes para as augas, a flora ou a fauna.

EN CASO DE ACCIDENTE QUÍMICO, CÓMO DEBEN ACTUAR AS EMPRESAS?

• Activando o seu Plan de Emerxencia Interior (PEI), que establece os mecanismos para facer fronte á situación.
  
  Nese Plan, contémplanse todos os recursos e todos os protocolos de actuación para facer fronte á emerxencia co propio persoal, basicamente aquel que recibiu unha formación específica para estas ocasións.
  
  Se polas características do accidente, a empresa non pode facer fronte á emerxencia cos seus propios recursos, estará obrigada a avisar aos servizos de emerxencia incluídos no Plan de Emerxencia Exterior (PEE), polos condutos e canles previstas.

EN CASO DE ACCIDENTE QUÍMICO, CÓMO ACTUARÁN AS AUTORIDADES?

• Activando o Plan de Emerxencia Exterior.
• Mobilizando aos Grupos de Acción.
• Informando á poboación.
• Adoptando as medidas de confinamento, afastamento ou evacuación que sexan necesarios.
• Facilitando os recursos necesarios.

QUÉ É UN PLAN DE EMERXENCIA EXTERIOR? 

A Unión Europea, a raíz do accidente químico ocorrido na cidade italiana de Seveso o 10 de xullo de 1976, aprobou unha normativa comunitaria sobre os riscos de accidentes graves ou maiores en determinadas actividades industriais.

Así naceu a Directiva 82/501/CEE (de 24 de xuño de 1982), popularmente coñecida como Directiva Seveso, na que se establecían as coordenadas para previr as consecuencias de accidentes graves nas actividades industriais e limitar as súas consecuencias para o home e o medio ambiente. En dita normativa esixíanse garantías de seguridade ás empresas, a elaboración de plans de emerxencia e a adopción de medidas de alerta e información á poboación.

España incorporou esta directiva comunitaria á súa lexislación no ano 1988 (R.D. 886/1988), aínda que xa no ano 1985 establecera diferentes diposiciones para a prevención e control dos accidentes que puidesen orixinar emerxencias desta índole.

En Galicia, as competencias sobre prevención de accidentes maiores en determinadas actividades industriais, establécense en 1994 con senllos decretos da Xunta nos que se designa á Consellería de Industria e Comercio como órgano responsable dos Plans de Emerxencia Interior (PEI) e á Secretaría Xeral para a Protección Civil dos Plans de Emerxencia Exterior (PEE).

A lexislación sobre os Plans de Emerxencia Exterior foi modificándose nos últimos anos, tanto a nivel comunitario como a nivel estatal e autonómico, pero a súa finalidade segue sendo a mesma: dispor dun marco orgánico e funcional para previr e, se é o caso, mitiga-las consecuencias dos accidentes graves previamente analizados, clasificados e avaliados.

Un Plan de Emerxencia Exterior (PEE) establece o esquema de coordinación das autoridades, organismos e servizos chamados a intervir, así como os recursos humanos e materiais necesarios para a súa aplicación e as medidas de protección máis idóneas. Elabórase conxuntamente entre a Xunta de Galicia (Dirección Xeral de Protección Civil), os Concellos e os Grupos de Acción. Un Plan de Emerxencia Exterior establece dúas zonas de actuación:

• Zona de Intervención (ZI), na que as consecuencias dun accidente xustifica a aplicación inmediata das medidas de protección.

QUÉ EMPRESAS ESTÁN AFECTADAS?

Non todas as empresas químicas están afectadas por Plans de Emerxencia Exterior. Tan só estano aquelas que, en función das sustancias coas que operan, poden xerar risco para o home ou o medio ambiente en caso de accidente, aínda que todas elas, evidentemente, dispón dos medios e as medidas de seguridade establecidas para contrarrestar os posibles accidentes maiores que poidan acontecer nas súas instalacións.

Segundo o informe técnico Seveso da Dirección General de Protección Civil y Emergencias del Ministerio de Interior español, o número total de instalacións afectadas por esta normativa é de 545. Por comunidades autónomas, destaca Cataluña con 143 instalacións, seguida por Andalucía (55), Madrid (53), Castela e León (47), País Vasco (44), País Valenciano (37) e Aragón (31).

Galicia dispón dun total de 28 instalacións afectadas pola normativa, das cales só 10 teñen o nivel superior:

CÓMO SE ESTRUTURA UN PEE?

Un PEE estrutúrase e organiza da seguinte forma:

Dirección do Plan de Emerxencia Exterior
É quen exerce a dirección e coordinación do Plan de Emerxencia Exterior. Habitualmente, é a Directora ou o Director Xeral con competencias en Protección Civil da Xunta de Galicia, agás nos casos nos que se determine o interese galego da emerxencia ou nas situacións nas que se declare o interés nacional, recaendo, nestes casos, nun comité de dirección constituido por un representante del Ministerio del Interior e polo representante da comunidade autónoma que determine o plan.

O Director ou Directora do plan exercerá as súas funcións no Centro de Coordinación Operativo Integrado (CECOPI), lugar onde se toman as decisións estratéxicas da urxencia e elabórase e canaliza a información á poboación. Considérase que é un centro integrado porque neste lugar intégranse, no seu caso, os representantes da Administración da Comunidade Autónoma de Galicia, da Administración Xeral do Estado e da Administración Local.

Comité Asesor
Para asistir a Dirección, nos distintos aspectos relacionados co mesmo, establecerase un Comité Asesor composto, basicamente, por cargos técnicos das diferentes Administracións.

Gabinete de Información
Depende directamente de Dirección, e a través de devandito Gabinete canalizarase toda a información aos medios de comunicación social durante a emerxencia.

Grupos de Acción
Os Grupos de Acción son conxuntos de medios e recursos humanos e materiais que se responsabilizan dunha misión específica dentro do Plan de Emerxencia, e que, aínda dependendo do Director do Plan, dispón de autonomía para o cumprimento das funcións que lle son encomendadas.

As actuacións previstas nos Plans de Emerxencia Exterior serán executadas polos Grupos de Acción, que se dividen en:

• Grupo de Intervención
  (Bombeiros)
• Grupo de Seguimento e Avaliación
  (Consellería de Innovación e Industria)
  (Consellería de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible)
  (Consellería de Traballo)
  (Consellería de Sanidade)
• Grupo Sanitario
  (Consellería de Sanidade da Xunta de Galicia)
• Grupo Loxístico e de Apoio
  (Corpos e Forzas de Seguridade)

CANDO SE ACTIVA UN PLAN DE EMERXENCIA EXTERIOR?

Un Plan de Emerxencia Exterior activarase cando un accidente dunha empresa teña repercusións no exterior da instalación industrial e poida comportar danos ás persoas e ao medio ambiente.

No caso de que o accidente só provoque danos na instalación industrial, a empresa activará o seu Plan de Emerxencia Interior (PEI) e comunicarao ás autoridades.

Xa que logo, os accidentes clasifícanse segundo o alcance dos seus efectos en tres categorías:      

CATEGORIA 1 Accidentes que supoñan danos materiais só no interior da instalación industrial. Non hai danos no exterior da instalación industrial.		Actívase: o PEI. Infórmase ás autoridades.
CATEGORIA 2 Accidentes que poidan afectar a persoas e provocar danos materiais na instalación industrial. As repercusións ó exterior limítanse a danos leves, ou a efectos negativos ó medio ambiente en zonas limitadas.		Actívase: o PEI e o PEE.
CATEGORIA 3 Accidentes que poidan afectar a persoas e provocar danos materiais graves ou alteracións serias do medio ambiente en zonas extensas, no exterior da instalación industrial .		Actívase: o PEI e o PEE.

CÓMO SE ACTIVA UN PLAN DE EMERXENCIA EXTERIOR?

Cando un accidente ocorre nun polígono químico, o Director da Emerxencia do polígono afectado debe notificalo simultaneamente ó Grupo de Intervención e ó CECOP (situado no 112 Emerxencias Galicia).

Unha vez recibida a comunicación do polígono e en función da categoría do accidente, o Comité de Dirección procede á activación do PEE. Este activarase sempre que o accidente sexa de categoría 2 ou 3. Os accidentes de categoría 1 non xustifican a activación do PEE, aínda que o polígono tamén pode solicitar axuda exterior se a magnitude ou natureza do accidente así o xustifican.

Unha vez activado o PEE, o CECOP seguirá o seguinte procedemento:

1. En caso necesario, actívase de forma selectiva o sistema de aviso á poboación.

2. Ponse en marcha o plan de chamadas:

• GRUPO DE INTERVENCIÓN
  Bombeiros.
• GRUPOS DE ACCIÓN
  Grupo Loxístico e de Apoio, Grupo de Seguimento e Avaliación e Grupo Sanitario.
• CECOP
  Comité de Dirección, Comité Asesor, Gabinete de Información.

3. Ponse en marcha o plan de información á poboación e ós medios de comunicación.

4. Seguimento e dirección da emerxencia.